Serbia
Kao zastupnik integralnog,nacionalnog, odnosno unitarističkog jugoslovenstva javila se po prvi put u istoriji velikosrpska buržoazija, koja se služila takvim jugoslovenstvom kao instrumentom eksploatisanja drugih naroda, odnosno radničke klase, seljaka i inteligencije u okviru tih naroda, te suparništva u odnosu na druge, nacionalne buržoazije u okviru Kraljevine SHS/Jugoslavije (hrvatske i slovenačke posebno).
Šta predstavlja unitarističko (integralno,nacionalno) jugoslovenstvo?
Ono pre svega predstavlja zalaganje za jedinstvenu, jugoslovensku naciju, jedinstveni jezik i kulturu naroda Jugoslavije. Karakteristika je takve, unitarističke politike da prelazi preko nacionalnog pitanja, dok nosioci takve politike u okviru komunističkih i radničkih partija na jugoslovenskom prostoru to isto pitanje smatraju „kvazipitanjem socijalističke revolucije koje zamućuje jasne pravce jugoslovenskog društvenog i ekonomskog razvoja.“ Takvo shvatanje još uvek je prisutno u komunističkom pokretu na jugoslovenskom prostoru i često predstavlja dobronamernu reakciju na nacionalizam, ali u stvari predstavlja političku iluziju, koja je posledica nemarksističkog prilaza nacionalnom pitanju, a čiji nosioci su najčešće snage birokratskog etatizma i centralizma. Dakle, unitarizam u sebi krije hegemonizam jedne nacije na račun drugih nacija i nacionalnosti, a jedinstvo za koje se on zalaže jest lažno jedinstvo, čije je faktičko stanje asimilacija i duhovna i materijalna eksploatacija drugih nacija. Njegov pravi brat jeste nacionalizam.
A šta je onda socijalističko jugoslovenstvo?
Pošto nacionalizam neće nestati na način da će se različiti nacionalizmi integrisati u nešto „više“, već tako što će nacionalizam biti potučen unutar svake nacije, što će se u borbi sa nacionalizmom unutar svakog naroda razviti njegova kultura kao socijalistička, antinacionalistička. Naravno, to nikako ne isključuje veće komuniciranje ljudi svih nacija, upoznavanje njihovih tekovina i sl, ali takva aktivnost mora biti dobrovoljna, uvek stvar same nacije, mora biti stvar pripadnika svake nacije, tj.šta će usvajati iz kulturnih tekovina drugih nacija, kao svoju potrebu, potrebu sopstvenog razvitka, a ne kao nametanje, čak i kad su u pitanju najplemenitije namere.Svaki drugi prilaz tome ne može a da ne izazove najpre otpor ljudi odgovarajućih nacija, a zatim i jačanje nacionalizma na tlu istih. Znači, socijalističko jugoslovenstvo predstavlja priznavanje svih nacija i nacionalnosti, povezivanje njihovih interesa, stremljenja i akcija u jednom novom, stvarnom jedinstvu koje nije nadnacionalno, već se zasniva na uvažavanju ravnopravnosti, međusobnoj povezanosti, solidarnosti, socijalističkom samoupravljanju, bratstvu-jedinstvu, istorijskoj i sudbinskoj uslovljenosti života i egzistencije svih naroda koji žive na jugoslovenskom prostorui na osnovu toga njihovog povezivanja u Jugoslaviju, koja kao takva ne može a da ne bude avnojska i federativna.
V.P.